RDA maakt het mogelijk om rijker en specifieker te catalogiseren, vereenvoudigt de stap naar het publiceren van bruikbare linked data en laat de metadata dankzij modellering in entiteiten beter aansluiten op een scala aan gebruikerswensen.
RDA is gegrondvest op het IFLA Library Reference Model (LRM). LRM is een model dat concepten en relaties definieert ter modellering van bibliografische beschrijvingen, gericht op het tegemoet kunnen komen aan hedendaagse gebruikerswensen 1. Centraal in LRM staan de zogenaamde WEMI-entiteiten, ofwel instanties uit de klasses Work, Expression, Manifestation en Item.
-
Work: Een intellectuele of artistieke creatie op het conceptuele niveau. -
Expression: De vastlegde intellectuele of artistieke realisatie van eenWork, bijvoorbeeld als een tekst, in muzikale of choreografische notatie, etc., of een combinatie van dergelijke vormen. -
Manifestation: Het productieplan voor de fysieke belichaming van eenExpression. -
Item: Een enkele fysieke belichaming van eenManifestation.
LRM is niet alleen geschikt voor het beschrijven van bibliografische objecten. De creaties waar LRM betrekking op heeft, worden in algemene zin ook wel resources of bronnen genoemd. Binnen het bibliotheekdomein gaat het dan bijvoorbeeld om gedrukte en digitale tekstuele bronnen, niet-tekstuele bronnen, handschriften of niet-gepubliceerde bronnen zoals die door in bibliotheken verzameld worden.
Naast de klasses van de genoemde WEMI-entiteiten, kent LRM ook de klasse Agent voor de verantwoordelijke voor een resource. De klasse Agent heeft subklasses de Person en de Collective Agent. Deze laatste kan ook weer verdeeld worden in de Corporate Body en de Family.
Hiernaast kent LRM ook de klasses Nomen en Timespan en een overkoepelende 'superklasse` waar alle klasses toe behoren.
RDA (Resource Description and Access) is een standaard voor data-inhoud gebaseerd op het conceptuele model IFLA LRM. RDA biedt een pakket van data-elementen, richtlijnen en instructies voor het creëren van metadata met betrekking tot resources in bibliotheken en erfgoedinstellingen.
De data-elementen van RDA zijn op te delen in:
- Klasse-definities voor de entiteiten van IFLA LRM, zoals gedefinieerd binnen RDA, bijvoorbeeld de klasse
Person. - Per klasse toe te passen kenmerken (properties), voor het beschrijven van relaties tussen entiteiten of het vastleggen van attributen van entiteiten, bijvoorbeeld de relatie
translatorAgent. - Verschillende gecontroleerde begrippenlijsten (controlled vocabularies), in RDA ook Vocabulary Encoding Schemes (VES) genoemd.
RDA spreekt ook over String Encoding Schemes (SES). Het gaat daarbij om afspraken of regels voor een gestructureerde vastlegging van tekenreeksen. Een voorbeeld is de afspraak om een persoonsnaam vast te leggen in een vorm als "{Achternaam}, {Voornaam}".
De data-elementen van RDA zijn formeel gedefinieerd in RDF (het Resource Description Framework), wat RDA ook zeer geschikt maakt voor linked data-toepassingen. Alle beschrijvingen in RDA zijn daarmee eenvoudig als zogenaamde linked data-triples op te slaan. De definities van de RDA-elementen, zijn te vinden in de RDA Registry, ook in RDF-vorm. De richtlijnen en instructies voor de toepassing van RDA zijn te vinden in de RDA Toolkit.
RDA specificeert bij ieder kenmerk op welke klasse entiteiten het betrekking heeft. Dit wordt het domain van het kenmerk genoemd. Bovendien geeft RDA voor kenmerken die een relatie beschrijven ook aan, naar welke klasse entiteit het kenmerk verwijst (als waarde van het kenmerk). Zo is bijvoorbeeld het domain van de relatie rdaw:authorPerson het Work en de range, zoals de naam ook suggereerd, een Person.
De waarde van een RDA-kenmerk moet dus voldoen aan de gespecificeerde range. RDA biedt verschillende manieren om dit te correct vast te leggen. Er kan bijvoorbeeld direct naar een Person-entiteit verwezen worden door de linked data-IRI van die persoon op te nemen. In RDA is ook het volgende toegestaan:
:work_x rdaw:authorPerson "Douwes Dekker, Eduard (1820-1887)" .
In RDA betekent dit dat het werk (:work_x) geschreven is door een persoon die als naam of (geauthoriseerde) ingang "Douwes Dekker, Eduard (1820-1887)" heeft. Naast gebruik van de linked data-IRI en een, al dan niet volgens regels gestructeerde, tekenreeks staat RDA ook toe om als recording method een systeemeigen identifier te gebruiken.
Hoewel RDA gefundeerd is in RDF en linked data, wijkt het met deze principes rondom range en recording method wat af, van wat daar gebruikelijk is. Meer hierover in RDA als linked data.
RDA kan ingezet worden in traditionele catalogiseersystemen maar ook binnen linked data-omgevingen. De mogelijkheden van het informatiesysteem zijn mede bepalend voor hoe RDA toegepast kan worden, met name ten aanzien van de te volgen recording methods. RDA spreekt hierbij over verschillende implementatie scenario's.
In een linked data-omgeving zullen bijvoorkeur IRI's 2 gebruikt worden om relaties tussen RDA-entiteiten vast te leggen. Dit noemt RDA het 'linked open data'-implementatie-scenario. In een catalogiseersysteem zijn IRI's vaak niet voorhanden. Relaties tussen RDA-entiteiten zullen dan gelegd worden via bijvoorbeeld geautoriseerde ingangen (zoals "Douwes Dekker, Eduard (1820-1887)". Dit is het bibliografische- of 'authority data'-scenario. Relaties kunnen ook via abstracte identifiers uit het informatiesysteem vastgelegd worden. Dit is het relationele- of object georienteerde-scenario.
De al dan niet door het informatiesysteem beperkte keuze voor een implementatiescenario kan gevolgen hebben voor de wijze waarop informatie het beste vastgelegd kan worden. Zie hiervoor ook RDA als linked data.
Footnotes
-
De zogenaamde user tasks, het helpen van gebruikers bij het vinden, identificeren, selecteren, verkrijgen en ontdekken van de gewenste informatie, zie IFLA LRM ↩
-
IRI's (of URI's) zijn identifiers in de vorm van een http(s) -URL, een webadres. Dit is de standaard manier waarop in linked data entiteiten van een identifier worden voorzien. ↩