diff --git a/content/data.json b/content/data.json index 48837d627..a61c84ad7 100644 --- a/content/data.json +++ b/content/data.json @@ -1,18 +1,4 @@ [ - { - "name": "Artificial Intelligence", - "ring": "Explore", - "quadrant": "AI en Datascience", - "isNew": "FALSE", - "description": "Artificial Intelligence (AI) is 'here to stay' en iets wat het Kadaster ook al toepast. Met AI wordt gedoeld op computersystemen die in staat zijn om taken uit te voeren die normaal gesproken vereisen dat een mens intelligent handelt. Denk aan gegevens analyseren, patronen herkennen en beslissingen nemen.\n

\nHet Kadaster heeft een AI-potential map opgesteld om in kaart te brengen waar AI methodes ons verder kunnen helpen de dienstverlening te verbeteren. Zie \"Machine learning\", \"Deep learning\", \"Computer Vision\" en \"Natural Language Processing\" voor meer informatie over deze AI methodes en hoe die binnen het Kadaster worden ingezet.\n

\nDaarbij is het verantwoord en ethisch inzetten van AI voor het Kadaster een must. Zie hiervoor \"Responsible AI\"." - }, - { - "name": "Blockchain", - "ring": "Assess", - "quadrant": "Federatieve Datadeling", - "isNew": "FALSE", - "description": "De hype van blockchain begint af te nemen. D.w.z. in theorie kan het nog steeds het Kadaster vervangen, maar in een land waar het Kadaster wordt vertrouwd voegt dit niets toe. Het adresseert wel een relevant onderwerp, namelijk: vertrouwen en dan met name vertrouwen in het digitale domein. Welke autoriteit 'zegt' dat data klopt en wat zegt dat dan? Een voorbeeld is Self-sovereign Idenitity (zie verderop in de radar). Voor het scheppen van vertrouwen in uitgegeven credentials is een decentraal beheerd, onveranderlijk en openbaar register waarin de metadata van uitgegeven credentials als anonieme gegevens voor iedereen te raadplegen zijn, noodzakelijk. Voor dit register lijkt een Blockchain ideaal en er is reeds een European Blockchain Services Infrastructure (EBSI) opgezet.\n

\nDe technologie onder blockchain heet Distributed Ledger Technology. Dit is een technische oplossing om een gedistribueerde ledger, grootbook of database te beheren. Hier zijn vele verschijningsvormen van waarbij over het algemeen geldt dat de data vaak niet rechtstreeks op de blockchain (in de ledger) wordt opgeslagen, maar erbuiten en alleen de 'administratie' van de ledger erin wordt vastgelegd. Deze technologie biedt mogelijkheden om decentraal wijzigingen te doen terwijl er toch met een groter geheel integriteit wordt bewaakt. Dit onderdeel van blockchain heeft het Kadaster met succes toegepast in SensRNet, een nieuwe nationale registratie van sensoren waarin deelnemers (nodes) in het register(netwerk) zelf sensoren kunnen beheren, terwijl de data integriteit en koppeling tussen de deelnemers door blockchain worden gegarandeerd. Als zodanig wordt blockchain of DLT, onderdeel van het nieuwe internet voor specifieke onderdelen en aspecten waarin data decentraal gedeeld moet worden." - }, { "name": "Cloud Computing", "ring": "Adopt", @@ -20,13 +6,6 @@ "isNew": "FALSE", "description": "Cloud Computing is een brede term die verwijst naar de ontwikkeling in virtualisatietechnologieën. Deze ontwikkeling omvat de transitie van fysieke hardware naar virtuele machines (VM's), en verder naar containers en serverless architecturen. Binnen dit spectrum van technologieën is 'containerization' momenteel vrij gangbaar en mainstream geworden in hedendaagse softwaresystemen. Dit houdt in dat zowel ontwikkeltools als veel productiesystemen zijn opgesplitst in of gebruikmaken van containers. Ook het Kadaster heeft grote stappen gemaakt in de overstap naar containers en Kubernetes, een systeem voor containerorkestratie.\n

\nEen essentieel aspect van het ontwikkelen en beheren van ons containerplatform is de implementatie van GitOps, een methode die het gebruik van Git voor operationele en ontwikkelprocessen benadrukt. Zie hiervoor ook \"GitOps\".\n

\nWaar mogelijk integreren we de public cloud in onze infrastructuur. Dit geeft ons de flexibiliteit om dynamisch om te gaan met onze hardwarebehoeften en stelt ons in staat om onze resources gemakkelijk op- en af te schalen. Desondanks blijven we ook gebruikmaken van onze private cloud, voornamelijk voor de verwerking van data die gevoelig is voor privacykwesties." }, - { - "name": "Computer Vision", - "ring": "Explore", - "quadrant": "AI en Datascience", - "isNew": "FALSE", - "description": "Computer vision is een veld binnen AI waarbij systemen zelf beeldmateriaal kunnen begrijpen. Computer vision wordt binnen het Kadaster met name toegepast door het Geo Expertise Center, waarbij zij beeldherkenning gebruiken om op basis van luchtfoto’s onder andere inzicht in de zonnepotentie op daken te verkrijgen. Een andere toepassing van beeldherkenning is het krijgen van meer inzicht in vakantieparken, door het detecteren van vakantiehuisjes. Ook wordt computer vision toegepast bij Kadastrale Kaart Next. Hierbij interpreteert het algoritme de meetschets van de landmeter en haalt daar de meetgegevens uit.\n

\nOptical character recoginition (OCR) valt ook onder computer vision en betreft specifiek het interpreteren van tekst in afbeeldingen. Dit is zeer relevant voor het Kadaster, omdat oude aktes alleen beschikbaar zijn als afbeelding en niet als machine-leesbare tekst. Momenteel kijken we binnen Akte-OCR of we de ruilverkavelingsaktes machine-leesbaar kunnen maken en worden er plannen gemaakt om dit toe te passen op het akte-archief, wat het mogelijk zal maken om alle aktes vanaf 1950 te doorzoeken.\n

\nDaarnaast gebruiken we computer vision voor het detecteren van legitimatiebewijzen in geuploade bestanden. Deze documenten mogen we niet opslaan vanwege de AVG privacy-wetgeving. Gezien we een grote hoeveel PDFs aangeleverd krijgen is het onmogelijk al deze documenten handmatig te controleren op ingescande legitimatiebewijzen. Hiertoe hebben we een eigen AI-model ontwikkeld." - }, { "name": "Data Science", "ring": "Adopt", @@ -34,13 +13,6 @@ "isNew": "FALSE", "description": "Data Science is een interdisciplinair veld dat zich bezighoudt met het analyseren, interpreteren en verrijken van data om nieuwe inzichten en kennis te verkrijgen. Het combineert methoden uit computerwetenschap, statistiek en domein-expertise om waardevolle informatie te vinden in enorme hoeveelheden data. Met de toenemende hoeveelheid beschikbare data en de ontwikkelingen in de technologie worden bedrijven steeds afhankelijker van data-driven beslissingen. Daarom is data science van groot belang geworden, omdat het helpt bij het verbeteren van processen, het maken van beter onderbouwde beslissingen en het ontdekken van nieuwe kansen en mogelijkheden.\n

\nHet Kadaster bezit een schat aan data uit de registraties en landelijke voorzieningen. De groeiende marktvraag naar toegang tot deze data en de mogelijkheid om er analyses op uit te voeren, maken het steeds belangrijker voor het Kadaster om deze capability op te bouwen. Hierdoor kunnen zowel interne als externe partijen en burgers de benodigde analyses uitvoeren en zal het Kadaster in staat zijn om de markt te voorzien van wat zij nodig hebben. Dit vereist echter wel dat het Kadaster zelf actief onderzoeken uitvoert en hiermee de nodige expertise opbouwt. Dit doen we onder andere binnen ons Data Science Team, waarbij we inzichten en kennis delen op labs.kadaster.nl. Zo zijn we bijvoorbeeld aan het onderzoeken of we deze technieken kunnen gebruiken om het werkaanbod van aktes beter te kunnen voorspellen. " }, - { - "name": "Dataspace", - "ring": "Explore", - "quadrant": "Federatieve Datadeling", - "isNew": "TRUE", - "description": "Waar kluizen, sluizen en wallets zich richten op individuen, richten dataspaces zich op organisaties en industrieën. Een dataspace heeft als doel het stimuleren van datadeling en samenwerking terwijl organisaties controle houden over hun data. Klinkt als een fancy omschrijving voor afsprakenstelsel. Dataspaces worden genoemd in de Europese Data Governance Act.\n

\nIn 2023 heeft het Kadaster een onderzoek uitgevoerd naar dataspaces en kwamen zij tot de conclusie dat er geen eenduidige definitie bestaat maar wel terugkerende kenmerken zoals interoperabiliteit, spelregels voor gebruik en data bij de bron. Het Kadaster levert anno 2024 een bijdrage aan het ontwikkelen van het Federatief Datastelsel, een initiatief onder de vlag van de Interbestuurlijke Datastrategie van BZK." - }, { "name": "Deep Learning", "ring": "Adopt", @@ -48,20 +20,6 @@ "isNew": "FALSE", "description": "Deep learning (DL) modellen zijn een subset van ML modellen. Deze modellen zijn gebaseerd op neurale netwerken. DL modellen zijn krachtiger dan ML modellen omdat ze zelf leren hoe ze de data moeten interpreteren en welke interpretaties van de data er nu het belangrijkst zijn bij het maken van een beslissing. Per use case is het belangrijk om te bedenken of een DL model nodig is of dat een ML model bijv. voldoende is, omdat het trainen van DL modellen veel rekenkracht, geheugen en data vergt.\n

\nBinnen het Kadaster worden DL modellen met name ingezet voor computer vision. Bij het ontwikkeling van Kadastrale Kaart Next (KKN) wordt AI ingezet voor het interpreteren van handschrift en tekeningen. Om de kwaliteit hiervan te controleren vind een intensief handmatig proces plaats. Daaruit blijkt dat de resultaten zeer goed zijn. Meer info over KKN algoritmes staat in het algoritmeregister. Het programma is in overgangsfase van de status ‘in ontwikkeling’ naar ‘productie’. Daarnaast lopen nog diverse andere onderzoeken waarbij DL wordt ingezet. Voorbeelden hiervan zijn het detecteren van zonnepanelen en BRT-objecten op luchtfoto’s." }, - { - "name": "Digital Twin", - "ring": "Explore", - "quadrant": "Federatieve Datadeling", - "isNew": "FALSE", - "description": "De digitale revolutie heeft momenteel de wereld in beweging gebracht en de versmelting van de fysieke en digitale wereld is zichtbaar in het opkomen van digital twins. Een digital twin is een digitale weergave van een fysiek object. Het Kadaster beschouwt een digital twin van de gebouwde omgeving als het meest relevant. Dit is een dynamische digitale representatie van de fysieke wereld die gebruikersvriendelijke visualisaties van zowel de boven- als ondergrond biedt en in staat is om de fysieke wereld beter te laten functioneren door bijvoorbeeld te simuleren, monitoren en voorspellen.\n

\nHet Kadaster speelt een belangrijke rol bij het ontwikkelen van digital twins door het bieden van data en technische bouwblokken voor de creatie van deze twins. Het Kadaster's rol als facilitator maakt het mogelijk voor andere partijen om digital twins te creëren en daarmee bij te dragen aan een betere fysieke wereld. Dit zien we bijvoorbeeld terug in het ontwikkelen van geluidsmodellen, voor het voorspellen en beperken van geluidsoverlast. Op basis van Kadasterdata kan één gezamelijk 3D-model gebruikt worden, waardoor verschillende partijen dezelfde digitale weergave als uitgangspunt kunnen nemen. Vanuit Werk aan Uitvoering (WaU) bouwt het Kadaster een 3D Basismodel Fysieke Leefomgeving" - }, - { - "name": "Empowered Edge", - "ring": "Monitor", - "quadrant": "Moderne IT", - "isNew": "FALSE", - "description": "Met IoT wordt ons hele leven met alles verbonden. Tegelijk worden alle apparaten die verbonden zijn steeds sterker in rekenkracht en mogelijkheden. Met 'edge' wordt gedoeld op de apparaten die zich aan de rand of einde van het internet bevinden. De groei van verbonden apparaten wordt IoT genoemd, maar deze 'edge' wordt steeds sterker in rekenkracht en mogelijkheden. Daar staat deze trend voor: dit is geen eenvoudige 'edge' meer, maar een Empowered Edge. Apparaten met 5G internet, met ingebouwde of toegang tot Artificial Intelligence brengen mogelijkheden voor real time data uitwisseling bijvoorbeeld voor een zelfrijdende auto en andere Autonomous Things en Smart Anything.\n

\nVoor het Kadaster is dit terrein niet direct relevant, hoewel IoT en de opkomst van sensoren en (slimme) apparaten wel impact op te registreren objecten of op de bedrijfsvoering kan hebben. Daarom volgt het Kadaster deze trend wel zonder daar zelf actief onderzoek in te verrichten." - }, { "name": "Event Stream Processing", "ring": "Adopt", @@ -69,27 +27,6 @@ "isNew": "FALSE", "description": "Data is steeds minder statisch en steeds meer in beweging. Er is steeds meer data en het wordt steeds relevanter wat de kwaliteit en de actualiteit van data is. Data wordt dan steeds meer beschouwd als een stroom van events. Dit is geen nieuw concept en technologieën om event streams te processen zijn behoorlijk volwassen. In de tijd van cloud computing en eventually consistency is event stream processing een essentieel onderdeel. \n

\nHet Kadaster ontwerpt steeds meer haar systemen met events als de kern van de data(veranderingen). Daarmee ontstaan patronen en architecturen die zich lenen voor event stream processing of geliëerde technieken, zoals event-sourcing. Voorbeelden waar dit toegepast wordt bij Kadaster, zijn KOERS, Geodataplein, BeterKenbaar, Terristische Registratie. Tegelijk is Event Stream Processing nog geen algemeen gedeelde visie op hoe het Kadaster (en daar buiten) data en data stromen modelleren en onderzoeken we hoe we dit meer kunnen toepassen en laten groeien." }, - { - "name": "Extended Reality", - "ring": "Assess", - "quadrant": "Moderne IT", - "isNew": "FALSE", - "description": "Extended reality is de overkoepelende term voor Virtual Reality (VR), Mixed Reality (MR), Augmented Reality (AR) en andere immersieve technologieën die de fysieke en digitale wereld verbinden. Hierbij gaat het vooral om de visualisatie zelf en heeft de techniek daarom ook raakvlakken met andere techs zoals digital twin. Het Kadaster onderzoekt waar VR en AR van toepassing kunnen zijn. Er zijn experimenten uitgevoerd met AR voor grensreconstructie en momenteel wordt er gewerkt aan een AR en VR applicatie op basis van de Kadaster Knowledge Graph . " - }, - { - "name": "Fediverse", - "ring": "Explore", - "quadrant": "Federatieve Datadeling", - "isNew": "TRUE", - "description": "De Fediverse is een netwerk van gedecentraliseerde sociale mediaplatforms, zoals Mastodon, die gebruikers de mogelijkheid bieden om zelfstandig netwerken te hosten en te beheren, terwijl ze onderling verbonden blijven. Dit alternatief voor gecentraliseerde sociale media vermindert de afhankelijkheid van grote technologiebedrijven, biedt meer controle over data en privacy, en ondersteunt vrijheid van meningsuiting en inhoudsdiversiteit.\n

\nEen voorbeeld van de Fediverse in de praktijk is social.overheid.nl, een platform van de Nederlandse overheid op Mastodon. Dit initiatief stelt overheidsinstanties in staat om direct en onafhankelijk met burgers te communiceren, zonder tussenkomst van commerciële platforms, waardoor openheid en digitale soevereiniteit worden bevorderd." - }, - { - "name": "Generative AI", - "ring": "Assess", - "quadrant": "AI en Datascience", - "isNew": "FALSE", - "description": "Generative AI is een deelgebied van AI waarbij het doel is om nieuwe en unieke output te genereren aan de hand van een bepaald model. Dit model is getraind op een grote dataset en kan worden gebruikt om te voorspellen of het genereren van nieuwe, waarschijnlijke output. Een erg nuttige toepassing hiervan is code generation, waarmee programmeercode gegenereerd wordt. Steeds meer software ontwikkelaars binnen het Kadaster maken hier gebruik van, wat ze in staat stelt sneller en efficiënter te werken.\n

\nVoor het Kadaster is generatieve AI daarnaast een interessante ontwikkeling voor het genereren van synthetische data. Zo denken we na over hoe we een generatief model kunnen inzetten om nieuwe, realistische gegevens te genereren voor testdoeleinden. Dit zou kunnen helpen bij het verbeteren van de kwaliteit van het systeem en de integriteit van de gegevens. Dit doen we bijvoorbeeld binnen de akteverwerking.\n

\nOok onderzoeken we het inzetten van generatieve AI voor het genereren van afbeeldingen voor interne nieuwsartikelen. Generatieve AI nog steeds een snel evoluerend veld, en we blijven de toepasbaarheid ervan onderzoeken." - }, { "name": "GitOps", "ring": "Adopt", @@ -97,27 +34,6 @@ "isNew": "TRUE", "description": "GitOps is een benadering van softwarebeheer waarbij Git, het versiebeheersysteem, centraal staat in zowel de ontwikkeling als operaties. Deze methode bevordert automatisering, consistentie, en efficiëntie in DevOps-praktijken. Door Git te gebruiken als de enkele bron van waarheid, vergemakkelijkt GitOps het beheer van infrastructuur en applicaties, wat leidt tot verbeterde zichtbaarheid en betrouwbaarheid.\n

\nBinnen het Kadaster hebben we het Managed Application Platform (MAP) ontwikkeld. Dit platform, gebaseerd op GitOps principes, dient als een centrale plaats voor governance en standaardisatie. MAP vermindert de algemene kosten en minimaliseert verstoringen door processen correct uit te voeren. Daarnaast biedt het een standaard voor de ontwikkelingsprocessen en een centrale locatie voor codekwaliteit en beveiligingsscans." }, - { - "name": "High Performance Computing", - "ring": "Monitor", - "quadrant": "Moderne IT", - "isNew": "FALSE", - "description": "High-performance computing (HPC), ook wel super computing genoemd, is geaggregeerde computerkracht waarbij het geheel veel meer is dan de som van een aantal pc's. De term supercomputer wordt gebruikt voor systemen die tenminste 10.000 tot 100.000 keer sneller zijn dan een gewone pc. Door deze veel grotere rekencapaciteit wordt het mogelijk om complexe problemen op te lossen op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en technologische ontwikkeling.\n

\nMomenteel maakt het Kadaster gebruik van AI taalmodellen welke getrained zijn op HPC clusters. Het Kadaster maakt zelf geen gebruik van HPC clusters en lijkt dat ook niet nodig te hebben. Reguliere (cloud) machines zijn krachtig genoeg om onze databewerkingen en -analyses uit te kunnen voeren. Wanneer dat een bottlebeck gaat vormen, bijvoorbeeld wanneer we meer met Digital Twins of Extended Reality gaan doen, gaan we onderzoeken of en hoe we gebruik kunnen maken van HPC." - }, - { - "name": "IoT", - "ring": "Monitor", - "quadrant": "Moderne IT", - "isNew": "FALSE", - "description": "The Internet of Things staat voor een steeds meer verbonden 'wereld'. Steeds meer apparaten zijn verbonden met het internet en daarmee komen nieuwe diensten en integratie van technologie in ons dagelijks leven binnen. Dit heeft al een grote vlucht genomen in de laatste jaren en zal nog zeker voor de nodige vernieuwingen en uitdagingen gaan zorgen in de komende jaren. IoT heeft vooral betrekking op de verbondenheid van apparaten en techniek om ons heen. Tegelijk worden deze apparaten ook steeds krachtiger; zie ook Empowered Edge.\n

\nVoor het Kadaster zijn sensoren een relevant onderwerp en daarmee IoT. Tegelijk is IoT zélf minder relevant in de zin dat het Kadaster niet zelf veel IoT devices zal ontwikkelen of op de markt zal brengen. Wel is het belangrijk om deze trend en de ontwikkelingen te volgen zodat het Kadaster kan faciliteren in bijvoorbeeld registratie van sensoren in de openbare ruimte of zelfs meer. Dit is precies waar het Kadaster bij betrokken is: SensRNet, het opzetten van een nationaal sensorenregister." - }, - { - "name": "Kluis", - "ring": "Assess", - "quadrant": "Privacy- bescherming", - "isNew": "TRUE", - "description": "Een kluis is één van de mogelijke persoonlijke datamanagement oplossingen. Voor al deze oplossingen geldt dat je zelf toestemming moet geven om de data te delen met als doel meer regie geven over de persoonlijke data. Een kluis is een online omgeving waar jij, of anderen, documenten in kunnen opslaan. Een kluis kan zelf gehost worden of worden afgenomen bij een aanbieder naar keuze. \n

\nHet meest bekende voorbeeld van een kluis is de Solid specificatie. De Stichting Nederlandse Datakluis werkt aan een soortgelijke oplossing waarbij de eerste functionaliteit inloggen moet worden. Het is een beweging, voornamelijk gedreven door Europese wetgeving, die de macht en afhankelijkheid van Big Tech wil verkleinen door data en applicatie te scheiden. Ook moet het burgers weer regie op hun eigen gegevens brengen. Een kluis lijkt in zijn functionaleit erg op wallets. Hierbij worden wallets offline gebruikt en kluizen online.\n

\nOmdat er geen duidelijke use case rondom kluizen is voor het Kadaster en de techniek nog volop in ontwikkeling is, blijft het Kadaster voor nu de ontwikkeling monitoren. Zie ook onze Solid Quest." - }, { "name": "Knowledge Graphs", "ring": "Adopt", @@ -125,20 +41,6 @@ "isNew": "FALSE", "description": "Een Knowledge Graph is een representatie van kennis over een bepaald domein die op een gestructureerde manier is vastgelegd. De knowledge graph is opgebouwd uit informatie afgeleid uit verschillende bronnen. Dit kunnen Kadasterbronnen, maar juist ook andere (open) data bronnen zijn. Voor een gebruiker is de knowledge graph toegankelijk als één geheel, en via verschillende manieren toegankelijk. Zo is de representatie vindbaar in de standaard zoekmachines (bijv. Google) en bevraagbaar middels query API’s zoals GraphQL en SPARQL. Een knowledge graph is gebaseerd op de concepten van Linked Data; zoals het gebruik van semantische modellering op basis van standaarden SKOS en OWL, maar ook het toekennen en linken via unieke identifiers (de URIs). Door deze open standaarden te combineren met de domein- en semantische kennis van de data eigenaren wordt (geo-)data voor iedereen begrijpelijk en toegankelijk.\n

\nVoor Kadaster biedt de Knowledge Graph mogelijkheden om meerdere (Kadaster) datasets integraal bevraagbaar te maken, alsmede data van collega-overheden en marktpartijen, zie Thema Knowledge Graph. Ook kan de knowledge graph gebruikt worden als ondergrond voor een self-service analyse platform op het Web. Tenslotte hebben we aangetoond dat een Knowledge Graph de onderliggende basis is waar een chatbot (zoals Loki) haar antwoorden op baseert. Door het gebruik van een Knowledge Graph kunnen we geïsoleerde databronnen met elkaar verbinden, wat onze diensten nuttiger maakt voor onze gebruikers.\n

\nDaarnaast onderzoeken we bij het Kadaster hoe we gesloten data kunnen ontsluiten binnen een publieke Knowledge Graph, door middel van authorisaties. Meer informatie over dit onderzoek staat op de Lock - Unlock informatiepagina." }, - { - "name": "Large Language Models", - "ring": "Explore", - "quadrant": "AI en Datascience", - "isNew": "FALSE", - "description": "Large Language Models (LLM) zijn neurale netwerkmodellen die getraind worden op grote hoeveelheden tekstuele data om complexe taalkundige taken uit te voeren. LLM's gebruiken transformer-modellen om natuurlijke taal in een interne representatie te coderen, waardoor het model in staat is om verbanden te leggen tussen verschillende delen van de tekst. Hierdoor kan het model taken uitvoeren zoals vertalen, samenvatten, vragen beantwoorden en genereren van tekst.\n

\nBinnen het Kadaster onderzoeken we onder andere LLM's om informatie uit aktes te extraheren, wat nu nog een handmatige taak is. LLM's stellen ons in staat om aktes te begrijpen. Dit is iets waar we actief onderzoek naar doen. Daarnaast gebruiken we een LLM voor onze virtuele assistent Loki voor het bevragen van de Kadaster Knowledge Graph in natuurlijke taal.\n

\nDe toevoeging van een Knowledge Graph (KG) aan taalmodellen kan hun effectiviteit en nauwkeurigheid verder verbeteren. Een KG is een gestructureerde representatie van feiten, waarbij entiteiten en hun onderlinge relaties in een netwerk worden weergegeven. Dit stelt een LLM in staat om niet alleen te vertrouwen op de context binnen de tekst, maar ook op externe, gestructureerde kennis. Dit kan helpen minder onjuistheden te genereren, maar ook diepgaande antwoorden te kunnen geven over specialistische domeinen." - }, - { - "name": "Long-term data storage", - "ring": "Monitor", - "quadrant": "Moderne IT", - "isNew": "TRUE", - "description": "Lange-termijn dataopslag, gericht op het veilig bewaren van archiefdata, zoekt oplossingen voor de beperkingen van traditionele opslagmedia zoals harde schijven en optische schijven. Deze zijn beperkt in hun duurzaamheid en betrouwbaarheid, wat een uitdaging vormt in een tijdperk waarin de hoeveelheid digitale informatie exponentieel groeit.\n

\nInnovaties zoals dataopslag op glas gebruiken lasertechnologie om data in glas te etsen, creërend een bijna onverwoestbaar medium bestand tegen extreme omstandigheden. Dit biedt een duurzame oplossing voor langdurige archivering. Een andere richting is DNA-dataopslag, waarbij de hoge datadichtheid van DNA wordt benut. DNA kan veel informatie opslaan en is zeer duurzaam, waardoor het geschikt is voor het bewaren van informatie over duizenden jaren. Beide technieken bieden veelbelovende oplossingen voor de uitdagingen van lange-termijn dataopslag." - }, { "name": "Low/No Code", "ring": "Adopt", @@ -154,46 +56,60 @@ "description": "Machine learning (ML) is een vorm van AI waarbij algoritmes worden getraind om voorspellingen of beslissingen te nemen op basis van data. Het verschilt van andere AI-technieken, zoals expertsystemen of regelgebaseerde systemen, doordat het statistische modellen gebruikt om data te analyseren en te leren, in plaats van te vertrouwen op expliciete programmering. Deep learning (DL) is een vorm van ML die gebruik maakt van kunstmatige neurale netwerken met veel lagen om complexe data te analyseren en te leren. Het is een subveld van ML en is geschikter voor taken zoals beeld- en spraakherkenning, natuurlijke taalverwerking en autonoom rijden. Waar uitlegbaarheid van een ML belangrijk is, is DL meestal af te raden gezien dit \"black box\" modellen zijn.\n

\nOver het algemeen zijn al deze AI-technieken verwant en kunnen ze in combinatie met elkaar worden gebruikt. Binnen het Kadaster gebruiken we ML onder andere voor locatiebepaling van appartementen binnen het appartementencomplex. Daarnaast gebruiken we ML om de kwaliteit van de BAG te verbeteren, door het opsporen van onjuiste jaartallen en het voorspellen van ontbrekende jaartallen. Voor DL voorbeelden, zie Deep Learning." }, { - "name": "Metadata Management", - "ring": "Assess", - "quadrant": "Moderne IT", + "name": "Natural Language Processing", + "ring": "Adopt", + "quadrant": "AI en Datascience", "isNew": "FALSE", - "description": "Data groeit en wordt steeds belangrijker. Data wordt steeds vaker gezien als 'de waarheid' om beslissingen op te baseren. Het is daarom van belang om te weten waar data ontstaan is, welke data gebruikt wordt voor een beslissing, wat het data model, de data kwaliteit en de data actualiteit is. Metadata beschrijft al deze aspecten en zou onderdeel moeten zijn van de data, zeker daar waar data gepubliceerd wordt. Met metadata wordt Metadata Management ook steeds belangrijk. Data hoeft niet altijd van de hoogste actualiteit en kwaliteit te zijn, maar de metadata wel!\n

\nKadaster heeft en publiceert een behoorlijke omvang van data en daarmee zijn metadata en metadata management relevante activiteiten. Dat doen wij dan ook al jaren. We zetten ons in voor data kwaliteit, het meten daarvan, het verbeteren daarvan én het publiceren van die kwaliteit. We hebben een eigen 'modellenbureau' voor het beheer van datamodellen. We volgen (geo-)standaarden voor het publiceren van metadata bij onze (open) data. Tegelijk volgen we de ontwikkelingen in metadata management en ondernemen we stappen om onze metadata op een hoger niveau te krijgen en te publiceren. Hierin spelen record management en automatisering een grote rol. Binnen deze trend zijn er ook kant en klare systemen beschikbaar voor het beheer van metadata, maar wij trachten meer aan te sluiten bij open standaarden dan bij tools ivm lock-ins van leveranciers. Wij volgen de ontwikkelingen in de markt en doen actief onderzoek naar Metadata Management in samenwerking met universiteiten." + "description": "Natural Language Processing, aangeduid met NLP, is een onderdeel van Artificial Intelligence en wordt gebruikt voor allerlei toepassingen rondom natuurlijke taal. Hieronder vallen onder andere spellingcontrole, chatbots en suggesties in applicaties (bijv. Gmail). Met de komst van het Transformer model zijn taalmodellen snel beter geworden en voor meer toepassingen inzetbaar.\n

\nBinnen het Kadaster wordt ook al gebruik gemaakt van NLP. Zo wordt de akteverwerking ondersteund door NLP, zodat (een deel van) de informatie automatisch uit de aktes gehaald kan worden. Meer informatie over deze toepassing is te vinden in het algoritmeregister. Daarnaast ontwikkelen we een applicatie waarmee Kadasterdata middels natuurlijke taal bevraagd kan worden." }, { - "name": "Metaverse", - "ring": "Monitor", - "quadrant": "Federatieve Datadeling", + "name": "Open Source Software", + "ring": "Adopt", + "quadrant": "Moderne IT", "isNew": "FALSE", - "description": "De term metaverse werd in 2021 een enorme hype. De grote Tech Reuzen besteden hier veel aandacht aan, met als meest iconische voorbeeld de naamsverandering van Facebook in Meta. Om hype van realiteit te onderscheiden heeft het Kadaster in 2022 een brainstorm gehouden om te kijken wat wij verstaan onder metaverse. Voor het Kadaster is metaverse een containerbegrip voor de verzameling virtuele werelden. De term wordt gebruikt voor zowel virtuele werelden die een afspiegeling van de werkelijkheid zijn (digital twin) alsook volledig fictieve virtuele werelden. Waar een digital twin vaak rekenen, voorspellen, simuleren en monitoren als doel heeft, focussen volledig fictieve werelden zich meer op sociale interactie en games. Hoe dan ook behelst het altijd een visualisatie in 3D. Idealiter wordt metaverse ondersteund door de mogelijkheden van Web3. Ironisch genoeg investeren de Tech Reuzen het meeste geld in metaverse terwijl Web3 hen juist minder macht wil geven. Voor nu is het voldoende om de ontwikkelingen rond metaverse te blijven monitoren." + "description": "Open source software is betekent dat de broncode van software volledig vrij beschikbaar is. Hiermee krijgt iedereen het recht en de mogelijkheid om de broncode in te zien. Dat draagt bij aan de transparantie over hoe de software werkt en het bevordert hergebruik en samenwerking. OSS, de afkorting die meestal gebruikt wordt, is altijd met een open source licentie gepubliceerd waarin is vastgelegd onder welke voorwaarden verbeteringen, aanpassingen en distributie (verdere verspreiding) mag plaatsvinden.\n

\nHet onderwerp open source is binnen de overheid in een stroomversnelling geraakt sinds de publicatie van de brief 'Open, Tenzij' aan de Tweede Kamer door staatssecretaris Knops. Vanuit de EU en de Digitale agenda van het kabinet wordt er nog steeds hard getrokken aan het inzetten op open source. Zie ook opensource.pleio.nl. Niet alleen EU en de NLse overheid zetten steeds meer in op open source, maar ook steeds meer commerciële partijen zien het als een mogelijkheid om hun business door te ontwikkelen.\n

\nHet Kadaster heeft in 2023 een Open Source Support Office opgezet, wat over het algemeen beter bekend staat als OSPO, Open Source Program Office. Vanuit het OSPO is er beleid over open source gemaakt." }, { - "name": "Natural Language Processing", - "ring": "Adopt", + "name": "Artificial Intelligence", + "ring": "Explore", "quadrant": "AI en Datascience", "isNew": "FALSE", - "description": "Natural Language Processing, aangeduid met NLP, is een onderdeel van Artificial Intelligence en wordt gebruikt voor allerlei toepassingen rondom natuurlijke taal. Hieronder vallen onder andere spellingcontrole, chatbots en suggesties in applicaties (bijv. Gmail). Met de komst van het Transformer model zijn taalmodellen snel beter geworden en voor meer toepassingen inzetbaar.\n

\nBinnen het Kadaster wordt ook al gebruik gemaakt van NLP. Zo wordt de akteverwerking ondersteund door NLP, zodat (een deel van) de informatie automatisch uit de aktes gehaald kan worden. Meer informatie over deze toepassing is te vinden in het algoritmeregister. Daarnaast ontwikkelen we een applicatie waarmee Kadasterdata middels natuurlijke taal bevraagd kan worden." + "description": "Artificial Intelligence (AI) is 'here to stay' en iets wat het Kadaster ook al toepast. Met AI wordt gedoeld op computersystemen die in staat zijn om taken uit te voeren die normaal gesproken vereisen dat een mens intelligent handelt. Denk aan gegevens analyseren, patronen herkennen en beslissingen nemen.\n

\nHet Kadaster heeft een AI-potential map opgesteld om in kaart te brengen waar AI methodes ons verder kunnen helpen de dienstverlening te verbeteren. Zie \"Machine learning\", \"Deep learning\", \"Computer Vision\" en \"Natural Language Processing\" voor meer informatie over deze AI methodes en hoe die binnen het Kadaster worden ingezet.\n

\nDaarbij is het verantwoord en ethisch inzetten van AI voor het Kadaster een must. Zie hiervoor \"Responsible AI\"." }, { - "name": "Neuro-symbolic AI", - "ring": "Monitor", + "name": "Computer Vision", + "ring": "Explore", "quadrant": "AI en Datascience", + "isNew": "FALSE", + "description": "Computer vision is een veld binnen AI waarbij systemen zelf beeldmateriaal kunnen begrijpen. Computer vision wordt binnen het Kadaster met name toegepast door het Geo Expertise Center, waarbij zij beeldherkenning gebruiken om op basis van luchtfoto’s onder andere inzicht in de zonnepotentie op daken te verkrijgen. Een andere toepassing van beeldherkenning is het krijgen van meer inzicht in vakantieparken, door het detecteren van vakantiehuisjes. Ook wordt computer vision toegepast bij Kadastrale Kaart Next. Hierbij interpreteert het algoritme de meetschets van de landmeter en haalt daar de meetgegevens uit.\n

\nOptical character recoginition (OCR) valt ook onder computer vision en betreft specifiek het interpreteren van tekst in afbeeldingen. Dit is zeer relevant voor het Kadaster, omdat oude aktes alleen beschikbaar zijn als afbeelding en niet als machine-leesbare tekst. Momenteel kijken we binnen Akte-OCR of we de ruilverkavelingsaktes machine-leesbaar kunnen maken en worden er plannen gemaakt om dit toe te passen op het akte-archief, wat het mogelijk zal maken om alle aktes vanaf 1950 te doorzoeken.\n

\nDaarnaast gebruiken we computer vision voor het detecteren van legitimatiebewijzen in geuploade bestanden. Deze documenten mogen we niet opslaan vanwege de AVG privacy-wetgeving. Gezien we een grote hoeveel PDFs aangeleverd krijgen is het onmogelijk al deze documenten handmatig te controleren op ingescande legitimatiebewijzen. Hiertoe hebben we een eigen AI-model ontwikkeld." + }, + { + "name": "Dataspace", + "ring": "Explore", + "quadrant": "Federatieve Datadeling", "isNew": "TRUE", - "description": "Neurale netwerken hebben als probleem black box modellen te zijn. De uitkomsten zijn niet uitlegbaar en herleidbaar. Dit is een probleem wanneer dat wel vereisten zijn in een AI-systeem. Een mogelijke oplossing is om het te combineren met symbolische logica, waarmee altijd terug geredeneerd kan worden hoe het antwoord tot stand is gekomen.\n

\nNeuro-symbolic AI is daardoor is een vorm van Responsible AI die we met aandacht volgen. We zien hiervoor toepassingen voor in o.a. de GeoAI, waar een neuraal netwerk objecten kan vinden op lokaal niveau en het symbolische model daarover analyses kan doen." + "description": "Waar kluizen, sluizen en wallets zich richten op individuen, richten dataspaces zich op organisaties en industrieën. Een dataspace heeft als doel het stimuleren van datadeling en samenwerking terwijl organisaties controle houden over hun data. Klinkt als een fancy omschrijving voor afsprakenstelsel. Dataspaces worden genoemd in de Europese Data Governance Act.\n

\nIn 2023 heeft het Kadaster een onderzoek uitgevoerd naar dataspaces en kwamen zij tot de conclusie dat er geen eenduidige definitie bestaat maar wel terugkerende kenmerken zoals interoperabiliteit, spelregels voor gebruik en data bij de bron. Het Kadaster levert anno 2024 een bijdrage aan het ontwikkelen van het Federatief Datastelsel, een initiatief onder de vlag van de Interbestuurlijke Datastrategie van BZK." }, { - "name": "Open Source Software", - "ring": "Adopt", - "quadrant": "Moderne IT", + "name": "Digital Twin", + "ring": "Explore", + "quadrant": "Federatieve Datadeling", "isNew": "FALSE", - "description": "Open source software is betekent dat de broncode van software volledig vrij beschikbaar is. Hiermee krijgt iedereen het recht en de mogelijkheid om de broncode in te zien. Dat draagt bij aan de transparantie over hoe de software werkt en het bevordert hergebruik en samenwerking. OSS, de afkorting die meestal gebruikt wordt, is altijd met een open source licentie gepubliceerd waarin is vastgelegd onder welke voorwaarden verbeteringen, aanpassingen en distributie (verdere verspreiding) mag plaatsvinden.\n

\nHet onderwerp open source is binnen de overheid in een stroomversnelling geraakt sinds de publicatie van de brief 'Open, Tenzij' aan de Tweede Kamer door staatssecretaris Knops. Vanuit de EU en de Digitale agenda van het kabinet wordt er nog steeds hard getrokken aan het inzetten op open source. Zie ook opensource.pleio.nl. Niet alleen EU en de NLse overheid zetten steeds meer in op open source, maar ook steeds meer commerciële partijen zien het als een mogelijkheid om hun business door te ontwikkelen.\n

\nHet Kadaster heeft in 2023 een Open Source Support Office opgezet, wat over het algemeen beter bekend staat als OSPO, Open Source Program Office. Vanuit het OSPO is er beleid over open source gemaakt." + "description": "De digitale revolutie heeft momenteel de wereld in beweging gebracht en de versmelting van de fysieke en digitale wereld is zichtbaar in het opkomen van digital twins. Een digital twin is een digitale weergave van een fysiek object. Het Kadaster beschouwt een digital twin van de gebouwde omgeving als het meest relevant. Dit is een dynamische digitale representatie van de fysieke wereld die gebruikersvriendelijke visualisaties van zowel de boven- als ondergrond biedt en in staat is om de fysieke wereld beter te laten functioneren door bijvoorbeeld te simuleren, monitoren en voorspellen.\n

\nHet Kadaster speelt een belangrijke rol bij het ontwikkelen van digital twins door het bieden van data en technische bouwblokken voor de creatie van deze twins. Het Kadaster's rol als facilitator maakt het mogelijk voor andere partijen om digital twins te creëren en daarmee bij te dragen aan een betere fysieke wereld. Dit zien we bijvoorbeeld terug in het ontwikkelen van geluidsmodellen, voor het voorspellen en beperken van geluidsoverlast. Op basis van Kadasterdata kan één gezamelijk 3D-model gebruikt worden, waardoor verschillende partijen dezelfde digitale weergave als uitgangspunt kunnen nemen. Vanuit Werk aan Uitvoering (WaU) bouwt het Kadaster een 3D Basismodel Fysieke Leefomgeving" }, { - "name": "Personal Online Datastores", - "ring": "Monitor", + "name": "Fediverse", + "ring": "Explore", "quadrant": "Federatieve Datadeling", + "isNew": "TRUE", + "description": "De Fediverse is een netwerk van gedecentraliseerde sociale mediaplatforms, zoals Mastodon, die gebruikers de mogelijkheid bieden om zelfstandig netwerken te hosten en te beheren, terwijl ze onderling verbonden blijven. Dit alternatief voor gecentraliseerde sociale media vermindert de afhankelijkheid van grote technologiebedrijven, biedt meer controle over data en privacy, en ondersteunt vrijheid van meningsuiting en inhoudsdiversiteit.\n

\nEen voorbeeld van de Fediverse in de praktijk is social.overheid.nl, een platform van de Nederlandse overheid op Mastodon. Dit initiatief stelt overheidsinstanties in staat om direct en onafhankelijk met burgers te communiceren, zonder tussenkomst van commerciële platforms, waardoor openheid en digitale soevereiniteit worden bevorderd." + }, + { + "name": "Large Language Models", + "ring": "Explore", + "quadrant": "AI en Datascience", "isNew": "FALSE", - "description": "Personal Online Datastores (PODs) zijn oplossingen die het mogelijk maken om je data op een veilige manier, decentraal, op te slaan. Een POD kan zelf gehost worden of worden afgenomen bij een aanbieder naar keuze. Het meest bekende voorbeeld van PODs is de Solid specificatie. Het is een beweging, voornamelijk gedreven door Europese wetgeving, die de macht en afhankelijkheid van Big Tech wil verkleinen door data en applicatie te scheiden. Ook moet het burgers weer regie op hun eigen gegevens brengen. Een POD lijkt in zijn functionaleit erg op wallets. Hierbij worden wallets offline gebruikt en PODs online. Omdat er geen duidelijke use case rondom PODs is voor het Kadaster en de techniek nog volop in ontwikkeling is, blijft het Kadaster voor nu de ontwikkeling monitoren. Zie ook onze Solid Quest." + "description": "Large Language Models (LLM) zijn neurale netwerkmodellen die getraind worden op grote hoeveelheden tekstuele data om complexe taalkundige taken uit te voeren. LLM's gebruiken transformer-modellen om natuurlijke taal in een interne representatie te coderen, waardoor het model in staat is om verbanden te leggen tussen verschillende delen van de tekst. Hierdoor kan het model taken uitvoeren zoals vertalen, samenvatten, vragen beantwoorden en genereren van tekst.\n

\nBinnen het Kadaster onderzoeken we onder andere LLM's om informatie uit aktes te extraheren, wat nu nog een handmatige taak is. LLM's stellen ons in staat om aktes te begrijpen. Dit is iets waar we actief onderzoek naar doen. Daarnaast gebruiken we een LLM voor onze virtuele assistent Loki voor het bevragen van de Kadaster Knowledge Graph in natuurlijke taal.\n

\nDe toevoeging van een Knowledge Graph (KG) aan taalmodellen kan hun effectiviteit en nauwkeurigheid verder verbeteren. Een KG is een gestructureerde representatie van feiten, waarbij entiteiten en hun onderlinge relaties in een netwerk worden weergegeven. Dit stelt een LLM in staat om niet alleen te vertrouwen op de context binnen de tekst, maar ook op externe, gestructureerde kennis. Dit kan helpen minder onjuistheden te genereren, maar ook diepgaande antwoorden te kunnen geven over specialistische domeinen." }, { "name": "Point Clouds", @@ -216,6 +132,41 @@ "isNew": "TRUE", "description": "Retrieval-based generation (RAG) is één van de technieken die gebruikt wordt bij Large Language Models (LLMs) om onjuistheden te verminderen. Bij een standaard LLM wordt alle tekst in het model zelf opgeslagen, zonder dat er een manier is om te achterhalen waar de informatie vandaan komt. In een RAG systeem worden brondocumenten apart opgeslagen waarna ze semantisch doorzocht kunnen worden. Zodoende wordt het antwoord uit bijvoorbeeld een chatbot altijd gebaseerd op feitelijke en herleidbare informatie.\n

\nBinnen chatbot Loki maken we ook gebruik van de RAG techniek. Door het toevoegen van o.a. de gegevenscatalogi is de chatbot in staat vragen te stellen over verschillende definities die binnen het Kadaster gehanteerd worden." }, + { + "name": "Blockchain", + "ring": "Assess", + "quadrant": "Federatieve Datadeling", + "isNew": "FALSE", + "description": "De hype van blockchain begint af te nemen. D.w.z. in theorie kan het nog steeds het Kadaster vervangen, maar in een land waar het Kadaster wordt vertrouwd voegt dit niets toe. Het adresseert wel een relevant onderwerp, namelijk: vertrouwen en dan met name vertrouwen in het digitale domein. Welke autoriteit 'zegt' dat data klopt en wat zegt dat dan? Een voorbeeld is Self-sovereign Idenitity (zie verderop in de radar). Voor het scheppen van vertrouwen in uitgegeven credentials is een decentraal beheerd, onveranderlijk en openbaar register waarin de metadata van uitgegeven credentials als anonieme gegevens voor iedereen te raadplegen zijn, noodzakelijk. Voor dit register lijkt een Blockchain ideaal en er is reeds een European Blockchain Services Infrastructure (EBSI) opgezet.\n

\nDe technologie onder blockchain heet Distributed Ledger Technology. Dit is een technische oplossing om een gedistribueerde ledger, grootbook of database te beheren. Hier zijn vele verschijningsvormen van waarbij over het algemeen geldt dat de data vaak niet rechtstreeks op de blockchain (in de ledger) wordt opgeslagen, maar erbuiten en alleen de 'administratie' van de ledger erin wordt vastgelegd. Deze technologie biedt mogelijkheden om decentraal wijzigingen te doen terwijl er toch met een groter geheel integriteit wordt bewaakt. Dit onderdeel van blockchain heeft het Kadaster met succes toegepast in SensRNet, een nieuwe nationale registratie van sensoren waarin deelnemers (nodes) in het register(netwerk) zelf sensoren kunnen beheren, terwijl de data integriteit en koppeling tussen de deelnemers door blockchain worden gegarandeerd. Als zodanig wordt blockchain of DLT, onderdeel van het nieuwe internet voor specifieke onderdelen en aspecten waarin data decentraal gedeeld moet worden." + }, + { + "name": "Extended Reality", + "ring": "Assess", + "quadrant": "Moderne IT", + "isNew": "FALSE", + "description": "Extended reality is de overkoepelende term voor Virtual Reality (VR), Mixed Reality (MR), Augmented Reality (AR) en andere immersieve technologieën die de fysieke en digitale wereld verbinden. Hierbij gaat het vooral om de visualisatie zelf en heeft de techniek daarom ook raakvlakken met andere techs zoals digital twin. Het Kadaster onderzoekt waar VR en AR van toepassing kunnen zijn. Er zijn experimenten uitgevoerd met AR voor grensreconstructie en momenteel wordt er gewerkt aan een AR en VR applicatie op basis van de Kadaster Knowledge Graph . " + }, + { + "name": "Generative AI", + "ring": "Assess", + "quadrant": "AI en Datascience", + "isNew": "FALSE", + "description": "Generative AI is een deelgebied van AI waarbij het doel is om nieuwe en unieke output te genereren aan de hand van een bepaald model. Dit model is getraind op een grote dataset en kan worden gebruikt om te voorspellen of het genereren van nieuwe, waarschijnlijke output. Een erg nuttige toepassing hiervan is code generation, waarmee programmeercode gegenereerd wordt. Steeds meer software ontwikkelaars binnen het Kadaster maken hier gebruik van, wat ze in staat stelt sneller en efficiënter te werken.\n

\nVoor het Kadaster is generatieve AI daarnaast een interessante ontwikkeling voor het genereren van synthetische data. Zo denken we na over hoe we een generatief model kunnen inzetten om nieuwe, realistische gegevens te genereren voor testdoeleinden. Dit zou kunnen helpen bij het verbeteren van de kwaliteit van het systeem en de integriteit van de gegevens. Dit doen we bijvoorbeeld binnen de akteverwerking.\n

\nOok onderzoeken we het inzetten van generatieve AI voor het genereren van afbeeldingen voor interne nieuwsartikelen. Generatieve AI nog steeds een snel evoluerend veld, en we blijven de toepasbaarheid ervan onderzoeken." + }, + { + "name": "Kluis", + "ring": "Assess", + "quadrant": "Privacy- bescherming", + "isNew": "TRUE", + "description": "Een kluis is één van de mogelijke persoonlijke datamanagement oplossingen. Voor al deze oplossingen geldt dat je zelf toestemming moet geven om de data te delen met als doel meer regie geven over de persoonlijke data. Een kluis is een online omgeving waar jij, of anderen, documenten in kunnen opslaan. Een kluis kan zelf gehost worden of worden afgenomen bij een aanbieder naar keuze. \n

\nHet meest bekende voorbeeld van een kluis is de Solid specificatie. De Stichting Nederlandse Datakluis werkt aan een soortgelijke oplossing waarbij de eerste functionaliteit inloggen moet worden. Het is een beweging, voornamelijk gedreven door Europese wetgeving, die de macht en afhankelijkheid van Big Tech wil verkleinen door data en applicatie te scheiden. Ook moet het burgers weer regie op hun eigen gegevens brengen. Een kluis lijkt in zijn functionaleit erg op wallets. Hierbij worden wallets offline gebruikt en kluizen online.\n

\nOmdat er geen duidelijke use case rondom kluizen is voor het Kadaster en de techniek nog volop in ontwikkeling is, blijft het Kadaster voor nu de ontwikkeling monitoren. Zie ook onze Solid Quest." + }, + { + "name": "Metadata Management", + "ring": "Assess", + "quadrant": "Moderne IT", + "isNew": "FALSE", + "description": "Data groeit en wordt steeds belangrijker. Data wordt steeds vaker gezien als 'de waarheid' om beslissingen op te baseren. Het is daarom van belang om te weten waar data ontstaan is, welke data gebruikt wordt voor een beslissing, wat het data model, de data kwaliteit en de data actualiteit is. Metadata beschrijft al deze aspecten en zou onderdeel moeten zijn van de data, zeker daar waar data gepubliceerd wordt. Met metadata wordt Metadata Management ook steeds belangrijk. Data hoeft niet altijd van de hoogste actualiteit en kwaliteit te zijn, maar de metadata wel!\n

\nKadaster heeft en publiceert een behoorlijke omvang van data en daarmee zijn metadata en metadata management relevante activiteiten. Dat doen wij dan ook al jaren. We zetten ons in voor data kwaliteit, het meten daarvan, het verbeteren daarvan én het publiceren van die kwaliteit. We hebben een eigen 'modellenbureau' voor het beheer van datamodellen. We volgen (geo-)standaarden voor het publiceren van metadata bij onze (open) data. Tegelijk volgen we de ontwikkelingen in metadata management en ondernemen we stappen om onze metadata op een hoger niveau te krijgen en te publiceren. Hierin spelen record management en automatisering een grote rol. Binnen deze trend zijn er ook kant en klare systemen beschikbaar voor het beheer van metadata, maar wij trachten meer aan te sluiten bij open standaarden dan bij tools ivm lock-ins van leveranciers. Wij volgen de ontwikkelingen in de markt en doen actief onderzoek naar Metadata Management in samenwerking met universiteiten." + }, { "name": "Responsible AI", "ring": "Assess", @@ -230,13 +181,6 @@ "isNew": "FALSE", "description": "Processen met repeterende stappen kunnen in steeds grotere maten gerobotiseerd en daarmee geautomatiseerd worden. Binnen het Kadaster heeft er een geslaagde pilot plaatsgevonden rond het in kaart brengen van de ov-kosten. Daarbij moeten we de opmerking maken dat RPA vooral van toepassing is voor processen die niet echt (snel) aangepast en (dus) verbeterd kunnen worden. Bij Kadaster wordt al veel continuous delivery en actief ingezet op het up-to-date houden van onze applicatie en landschap en daarmee is RPA minder relevant of van toegevoegde waarde." }, - { - "name": "Self-Sovereign Identity", - "ring": "Monitor", - "quadrant": "Privacy- bescherming", - "isNew": "FALSE", - "description": "Self-sovereign identity (SSI) is een concept waarbij individuen de controle hebben over hun eigen digitale identiteit. Dit betekent dat ze in staat zijn om hun persoonlijke gegevens te beheren en te delen zonder afhankelijk te zijn van een enkele centrale autoriteit of partij zoals een Gemeente of Meta. Bij SSI maken personen gebruik van digitale (identiteits)gegevens die door betrouwbare bronnen zijn uitgegeven. Hiervoor kan gebruik worden gemaakt van verifiable credentials (VC’s). Een VC is een digitaal bewijsstuk dat door een betrouwbare bron is uitgegeven en dat kan worden gebruikt om de identiteit of attributen van een persoon te verifiëren. Dit kan bijvoorbeeld een diploma of een rijbewijs zijn. Deze VC’s worden opgeslagen in een wallet (offline) of kluis (online). Deze is alleen toegankelijk voor de eigenaar en kan worden gebruikt om hun identiteit te bewijzen terwijl er zo min mogelijk persoonlijke informatie wordt gedeeld. Hierdoor hebben individuen controle over hoe en wanneer hun (identiteits)gegevens worden gedeeld.\n

\nSSI wordt momenteel veel onderzocht, dit komt onder andere door de aangekondigde komst van een Europese Digitale Identiteit en de ontwikkeling van een Nederlandse wallet waarin burgers attributen kunnen gaan laden. Het Kadaster kan binnen SSI de rol van uitgever, issuer, spelen. Zo kan het Kadaster bijv. een eigendomscertificaat gaan uitgeven. Het is daarom relevant om deze ontwikkeling te blijven volgen." - }, { "name": "Sluis", "ring": "Assess", @@ -251,13 +195,6 @@ "isNew": "FALSE", "description": "Smart Cities zijn onderdeel van Smart Anything is op dit moment de meest relevante subcategorie voor het Kadaster. Het Kadaster zal zelf geen Smart Cities gaan ontwikkelen maar kan een aandeel hebben in het leveren van de data en kan participeren in de ontwikkeling van een Smart City. Het Kadaster heeft laatst samen met 50 andere partijen de \"City Deal; een slimme stad zo doe je dat\" ondertekend." }, - { - "name": "Unconventional Computing", - "ring": "Monitor", - "quadrant": "Moderne IT", - "isNew": "FALSE", - "description": "Unconventional computing verwijst naar computing paradigma's en technologieën die afwijken van de traditionele Von Neumann-architectuur van klassieke digitale computers. Het omvat een reeks technologieën, zoals quantum computing, neuromorfische hardware, optische computing, DNA computing, en anderen, die erop gericht zijn de beperkingen van klassieke computing, zoals verwerkingssnelheid, energie-efficiëntie en vermogen om bepaalde problemen aan te pakken, te overwinnen.\n

\nOp dit moment zijn de ontwikkelingen rondom unconventional computing nog niet zo ver dat die het Kadaster gaan raken. Maar Kadaster houdt wel rekening met deze ontwikkelingen en welke kansen en risico’s deze met zich mee zullen brengen. Zo zal onze computerbeveiliging niet meer toereikend zijn bij de komst van quantum computing en onze encryptie daarmee eenvoudig ontsleutelt kan worden. Hoe veilig zijn onze data en systemen dan nog? Hoewel dit nog jaren zal duren, is het belangrijk dat we tijdig maatregelen nemen om de encryptie bijv. quantum-proof te maken. We houden daarbij ook de inzichten en aanbevelingen van het Nationaal Cyber Security Centrum daarbij in de gaten, omdat dit iets zou zijn wat heel Nederland gaat raken en niet alleen het Kadaster." - }, { "name": "Virtual Assistant", "ring": "Assess", @@ -272,6 +209,69 @@ "isNew": "TRUE", "description": "Een wallet is één van de mogelijke persoonlijke datamanagement oplossingen. Voor al deze oplossingen geldt dat je zelf toestemming moet geven om de data te delen met als doel meer regie geven over de persoonlijke data. Een wallet is een applicatie op je telefoon waarmee je verschillende kenmerken over jezelf kunt delen, bijvoorbeeld door het laten scannen van een QR code. Deze kenmerken worden opgeslagen als Verifiable Credentials. Zie ook \"Self-Sovereign Identity\".\n

\nHet meest bekende voorbeeld van een wallet in Nederland is Yivi, voorheen bekend als IRMA. Ook wordt er gewerkt aan de nl-wallet als voorbeeld implementatie van de Europese Digitale Identiteit. Zie ook de openbare ontwikkelpagina van de NL-Wallet." }, + { + "name": "Empowered Edge", + "ring": "Monitor", + "quadrant": "Moderne IT", + "isNew": "FALSE", + "description": "Met IoT wordt ons hele leven met alles verbonden. Tegelijk worden alle apparaten die verbonden zijn steeds sterker in rekenkracht en mogelijkheden. Met 'edge' wordt gedoeld op de apparaten die zich aan de rand of einde van het internet bevinden. De groei van verbonden apparaten wordt IoT genoemd, maar deze 'edge' wordt steeds sterker in rekenkracht en mogelijkheden. Daar staat deze trend voor: dit is geen eenvoudige 'edge' meer, maar een Empowered Edge. Apparaten met 5G internet, met ingebouwde of toegang tot Artificial Intelligence brengen mogelijkheden voor real time data uitwisseling bijvoorbeeld voor een zelfrijdende auto en andere Autonomous Things en Smart Anything.\n

\nVoor het Kadaster is dit terrein niet direct relevant, hoewel IoT en de opkomst van sensoren en (slimme) apparaten wel impact op te registreren objecten of op de bedrijfsvoering kan hebben. Daarom volgt het Kadaster deze trend wel zonder daar zelf actief onderzoek in te verrichten." + }, + { + "name": "High Performance Computing", + "ring": "Monitor", + "quadrant": "Moderne IT", + "isNew": "FALSE", + "description": "High-performance computing (HPC), ook wel super computing genoemd, is geaggregeerde computerkracht waarbij het geheel veel meer is dan de som van een aantal pc's. De term supercomputer wordt gebruikt voor systemen die tenminste 10.000 tot 100.000 keer sneller zijn dan een gewone pc. Door deze veel grotere rekencapaciteit wordt het mogelijk om complexe problemen op te lossen op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en technologische ontwikkeling.\n

\nMomenteel maakt het Kadaster gebruik van AI taalmodellen welke getrained zijn op HPC clusters. Het Kadaster maakt zelf geen gebruik van HPC clusters en lijkt dat ook niet nodig te hebben. Reguliere (cloud) machines zijn krachtig genoeg om onze databewerkingen en -analyses uit te kunnen voeren. Wanneer dat een bottlebeck gaat vormen, bijvoorbeeld wanneer we meer met Digital Twins of Extended Reality gaan doen, gaan we onderzoeken of en hoe we gebruik kunnen maken van HPC." + }, + { + "name": "IoT", + "ring": "Monitor", + "quadrant": "Moderne IT", + "isNew": "FALSE", + "description": "The Internet of Things staat voor een steeds meer verbonden 'wereld'. Steeds meer apparaten zijn verbonden met het internet en daarmee komen nieuwe diensten en integratie van technologie in ons dagelijks leven binnen. Dit heeft al een grote vlucht genomen in de laatste jaren en zal nog zeker voor de nodige vernieuwingen en uitdagingen gaan zorgen in de komende jaren. IoT heeft vooral betrekking op de verbondenheid van apparaten en techniek om ons heen. Tegelijk worden deze apparaten ook steeds krachtiger; zie ook Empowered Edge.\n

\nVoor het Kadaster zijn sensoren een relevant onderwerp en daarmee IoT. Tegelijk is IoT zélf minder relevant in de zin dat het Kadaster niet zelf veel IoT devices zal ontwikkelen of op de markt zal brengen. Wel is het belangrijk om deze trend en de ontwikkelingen te volgen zodat het Kadaster kan faciliteren in bijvoorbeeld registratie van sensoren in de openbare ruimte of zelfs meer. Dit is precies waar het Kadaster bij betrokken is: SensRNet, het opzetten van een nationaal sensorenregister." + }, + { + "name": "Long-term data storage", + "ring": "Monitor", + "quadrant": "Moderne IT", + "isNew": "TRUE", + "description": "Lange-termijn dataopslag, gericht op het veilig bewaren van archiefdata, zoekt oplossingen voor de beperkingen van traditionele opslagmedia zoals harde schijven en optische schijven. Deze zijn beperkt in hun duurzaamheid en betrouwbaarheid, wat een uitdaging vormt in een tijdperk waarin de hoeveelheid digitale informatie exponentieel groeit.\n

\nInnovaties zoals dataopslag op glas gebruiken lasertechnologie om data in glas te etsen, creërend een bijna onverwoestbaar medium bestand tegen extreme omstandigheden. Dit biedt een duurzame oplossing voor langdurige archivering. Een andere richting is DNA-dataopslag, waarbij de hoge datadichtheid van DNA wordt benut. DNA kan veel informatie opslaan en is zeer duurzaam, waardoor het geschikt is voor het bewaren van informatie over duizenden jaren. Beide technieken bieden veelbelovende oplossingen voor de uitdagingen van lange-termijn dataopslag." + }, + { + "name": "Metaverse", + "ring": "Monitor", + "quadrant": "Federatieve Datadeling", + "isNew": "FALSE", + "description": "De term metaverse werd in 2021 een enorme hype. De grote Tech Reuzen besteden hier veel aandacht aan, met als meest iconische voorbeeld de naamsverandering van Facebook in Meta. Om hype van realiteit te onderscheiden heeft het Kadaster in 2022 een brainstorm gehouden om te kijken wat wij verstaan onder metaverse. Voor het Kadaster is metaverse een containerbegrip voor de verzameling virtuele werelden. De term wordt gebruikt voor zowel virtuele werelden die een afspiegeling van de werkelijkheid zijn (digital twin) alsook volledig fictieve virtuele werelden. Waar een digital twin vaak rekenen, voorspellen, simuleren en monitoren als doel heeft, focussen volledig fictieve werelden zich meer op sociale interactie en games. Hoe dan ook behelst het altijd een visualisatie in 3D. Idealiter wordt metaverse ondersteund door de mogelijkheden van Web3. Ironisch genoeg investeren de Tech Reuzen het meeste geld in metaverse terwijl Web3 hen juist minder macht wil geven. Voor nu is het voldoende om de ontwikkelingen rond metaverse te blijven monitoren." + }, + { + "name": "Neuro-symbolic AI", + "ring": "Monitor", + "quadrant": "AI en Datascience", + "isNew": "TRUE", + "description": "Neurale netwerken hebben als probleem black box modellen te zijn. De uitkomsten zijn niet uitlegbaar en herleidbaar. Dit is een probleem wanneer dat wel vereisten zijn in een AI-systeem. Een mogelijke oplossing is om het te combineren met symbolische logica, waarmee altijd terug geredeneerd kan worden hoe het antwoord tot stand is gekomen.\n

\nNeuro-symbolic AI is daardoor is een vorm van Responsible AI die we met aandacht volgen. We zien hiervoor toepassingen voor in o.a. de GeoAI, waar een neuraal netwerk objecten kan vinden op lokaal niveau en het symbolische model daarover analyses kan doen." + }, + { + "name": "Personal Online Datastores", + "ring": "Monitor", + "quadrant": "Federatieve Datadeling", + "isNew": "FALSE", + "description": "Personal Online Datastores (PODs) zijn oplossingen die het mogelijk maken om je data op een veilige manier, decentraal, op te slaan. Een POD kan zelf gehost worden of worden afgenomen bij een aanbieder naar keuze. Het meest bekende voorbeeld van PODs is de Solid specificatie. Het is een beweging, voornamelijk gedreven door Europese wetgeving, die de macht en afhankelijkheid van Big Tech wil verkleinen door data en applicatie te scheiden. Ook moet het burgers weer regie op hun eigen gegevens brengen. Een POD lijkt in zijn functionaleit erg op wallets. Hierbij worden wallets offline gebruikt en PODs online. Omdat er geen duidelijke use case rondom PODs is voor het Kadaster en de techniek nog volop in ontwikkeling is, blijft het Kadaster voor nu de ontwikkeling monitoren. Zie ook onze Solid Quest." + }, + { + "name": "Self-Sovereign Identity", + "ring": "Monitor", + "quadrant": "Privacy- bescherming", + "isNew": "FALSE", + "description": "Self-sovereign identity (SSI) is een concept waarbij individuen de controle hebben over hun eigen digitale identiteit. Dit betekent dat ze in staat zijn om hun persoonlijke gegevens te beheren en te delen zonder afhankelijk te zijn van een enkele centrale autoriteit of partij zoals een Gemeente of Meta. Bij SSI maken personen gebruik van digitale (identiteits)gegevens die door betrouwbare bronnen zijn uitgegeven. Hiervoor kan gebruik worden gemaakt van verifiable credentials (VC’s). Een VC is een digitaal bewijsstuk dat door een betrouwbare bron is uitgegeven en dat kan worden gebruikt om de identiteit of attributen van een persoon te verifiëren. Dit kan bijvoorbeeld een diploma of een rijbewijs zijn. Deze VC’s worden opgeslagen in een wallet (offline) of kluis (online). Deze is alleen toegankelijk voor de eigenaar en kan worden gebruikt om hun identiteit te bewijzen terwijl er zo min mogelijk persoonlijke informatie wordt gedeeld. Hierdoor hebben individuen controle over hoe en wanneer hun (identiteits)gegevens worden gedeeld.\n

\nSSI wordt momenteel veel onderzocht, dit komt onder andere door de aangekondigde komst van een Europese Digitale Identiteit en de ontwikkeling van een Nederlandse wallet waarin burgers attributen kunnen gaan laden. Het Kadaster kan binnen SSI de rol van uitgever, issuer, spelen. Zo kan het Kadaster bijv. een eigendomscertificaat gaan uitgeven. Het is daarom relevant om deze ontwikkeling te blijven volgen." + }, + { + "name": "Unconventional Computing", + "ring": "Monitor", + "quadrant": "Moderne IT", + "isNew": "FALSE", + "description": "Unconventional computing verwijst naar computing paradigma's en technologieën die afwijken van de traditionele Von Neumann-architectuur van klassieke digitale computers. Het omvat een reeks technologieën, zoals quantum computing, neuromorfische hardware, optische computing, DNA computing, en anderen, die erop gericht zijn de beperkingen van klassieke computing, zoals verwerkingssnelheid, energie-efficiëntie en vermogen om bepaalde problemen aan te pakken, te overwinnen.\n

\nOp dit moment zijn de ontwikkelingen rondom unconventional computing nog niet zo ver dat die het Kadaster gaan raken. Maar Kadaster houdt wel rekening met deze ontwikkelingen en welke kansen en risico’s deze met zich mee zullen brengen. Zo zal onze computerbeveiliging niet meer toereikend zijn bij de komst van quantum computing en onze encryptie daarmee eenvoudig ontsleutelt kan worden. Hoe veilig zijn onze data en systemen dan nog? Hoewel dit nog jaren zal duren, is het belangrijk dat we tijdig maatregelen nemen om de encryptie bijv. quantum-proof te maken. We houden daarbij ook de inzichten en aanbevelingen van het Nationaal Cyber Security Centrum daarbij in de gaten, omdat dit iets zou zijn wat heel Nederland gaat raken en niet alleen het Kadaster." + }, { "name": "Web3", "ring": "Monitor",